In het voorjaar jongstleden is er in het Ontmoetingscentrum van ’t Kruispunt van de Protestantse Gemeente Geldrop-Mierlo (PGG-M) een thema-avond georganiseerd met als thema: ‘Als het leven voltooid is. Wat dan?’ Ds. Theo de Zwart, predikant met bijzondere opdracht in de PGG-M en medisch ethicus in het Anna Ziekenhuis (Geldrop/Eindhoven), gaf een inleiding over de gevoeligheden als we spreken over ‘voltooid leven. Wat dan?’ Aanwezigen werden uitgenodigd om ook mee te denken hoe we ‘voltooid leven’ nu precies kunnen duiden. Dit was een niet gemakkelijke opgave. Het is lastig. Het raakt aan onze eigen broosheid, werd geconstateerd. We concludeerden dat een eenduidige definitie niet bestaat, maar dat je het kan beschrijven als bijvoorbeeld ‘lijden aan een voor mensen te lang geworden leven’.
En toch heeft het begrip ‘voltooid leven’ in het maatschappelijk debat een positieve gevoelswaarde. Maar ondanks dat, gaat het hier om complexe, zingevende en tragische problematiek waarvoor geen eenvoudige oplossingen bestaan. In de praktijk gaat het vooral om kwetsbare mensen die verlies van zingeving ervaren en lichamelijk hulpbehoevend zijn geworden. Er ontstaat dan een afhankelijkheid van de hulp van anderen. Eigen regie op het leven wordt dan in toenemende mate gemist. En vaak staat dat allemaal haaks op de manier waarop het geleefde leven ingevuld was.
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat mensen met een ‘voltooid leven’ in toenemende mate dagelijks lijden aan gevoelens van zinloosheid, vervreemding en permanente onthechting (Els van Wijngaarden; 2016). Het met voldoening terugkijken op het geleefde leven geeft onvoldoende troost en houvast om met het leven verder te gaan. Kwaliteit van leven wordt gemist. De gedachte heerst dat ‘het goede’ nagestreefd moet worden met als doel de ‘quality time’ zo hoog mogelijk te houden.
Om verder met elkaar in gesprek te gaan zijn we via een paar verdiepende stellingen nog meer in de materie gedoken, te weten:
- Moeten mensen over hun eigen dood kunnen beschikken als zij van oordeel zijn dat hun leven voltooid is?
- Het is fijner als oudere mensen met een ‘voltooid leven’ uit eigen beweging een zelfdodingsmiddel kunnen bemachtigen. Een pil of poeder X om je leven mee te kunnen beëindigen, ook als je niet ziek bent. En dan zonder een minimumleeftijd en zonder begeleiding van een arts of begeleider. Zo’n middel zou nu op de markt moeten zijn. Wat vindt u hiervan?
- Hebben ouderen met een ‘voltooid leven’ te allen tijde recht op hulp bij zelfdoding? En hebben wij vanuit menslievendheid en medemenselijkheid niet de plicht om hulp te bieden wanneer er sprake is van ‘voltooid leven’?
Na de pauze zijn we in kleine groepjes uiteen gegaan om een uitgebreide casus van een mevrouw die lijdt aan een ‘voltooid leven’ te analyseren door middel van een aantal aanpalende gespreksvragen. De vraag wat de casus tot een moreel dilemma maakt, werd verschillend beantwoord. Maar ook diverse meningen, argumenten en perspectieven komen uit de gesprekken naar boven. Wat maakt dat de mevrouw uit de casus steeds vaker en dringender spreekt over haar doodsverlangen en er niet meer willen zijn, omdat ze een last is voor haar omgeving? Hoe zit het met haar sociale netwerk en mantelzorgers, weten ze van haar worsteling van ‘voltooid leven’? Kan mevrouw niet wat meer in gesprek gaan, met haar eigen dochter, over het feit dat ze vindt dat het leven klaar is in plaats van alleen het gesprek aan te gaan met haar huisarts? Wat betekent ‘voltooid leven’ vanuit pastoraal-theologisch perspectief? Is het te rechtvaardigen om hulp bij zelfdoding te vragen als je vindt dat het leven voltooid is? En mag dat als christen en/of gelovige?
Uit deze thema-avond komen een aantal opmerkingen en aanbevelingen voort. Hoe help je anderen om meer zin in hun leven te ervaren en hier betekenis aan te geven? En hoe blijf je in de dagelijkse hectiek verbonden met de zin en betekenis van je werk en/of persoonlijk bestaan? Brede maatschappelijke bezinning, sociologische en pastoraal-theologische aandacht blijft nodig! We zullen ook in de lokale Protestantse Gemeente gefocust moeten blijven op deze vragen, hoe een ieder werkelijk van betekenis kan zijn (en blijven) tot aan het einde toe.
We weten dat veel ouderen eigenlijk niet goed met anderen over hun existentiële worsteling kunnen of willen praten. Wellicht kunnen we wel in het pastoraat vanuit de lokale Protestantse Gemeente actief stimuleren dat mensen met elkaar blijvend in gesprek gaan over de existentiële- en betekenis-gevende kant van de stervenswens met alle ambivalenties en contingentie die daar zo vaak in het geleefde leven mee gepaard gaan. ‘De kern van troost is dat het lijden wordt gezien en onderkend’ is een uitspraak van Prof. dr. Andries Baart. In de presentiebeoefening wordt er gestreefd naar ‘er zijn met’ en zo ook ‘er zijn voor’ de behoeftige ander, die aangewezen is op (professionele) hulp en steun. Dat geschiedt allereerst door het tot stand brengen van aansluiting bij en afstemming op de leefwereld en levensloop van de ander en het aangaan van een relatie die zowel weldadig is als richting geeft aan de gezochte hulp en steun. En misschien ligt daar wel een begin van een antwoord, namelijk dat we het proberen uit te houden bij die worsteling. Dat we die eerst willen begrijpen waar gevoelens van voltooid leven vandaan komen om zo beter met die worsteling te kunnen omgaan.
Indien u ook belangstelling heeft voor het organiseren van deze thema-avond ‘Als het leven voltooid is. Wat dan?’ dan kunt u altijd contact opnemen met Theo de Zwart (06-33104010).
ds. Theo de Zwart
Predikant met bijzondere opdracht
Protestantse Gemeente Geldrop-Mierlo
